Қазақстан ең танымал индикаторды немен алмастырады?
2021 жылдан кейін әлемдік индикаторлардың бірі – LIBOR өз қызметін тоқтатады. Банктердің осы индикаторға байланған несие келісімдерін қайта рәсімдеп үлгеруіне бір жыл ғана уақыты бар.
London Interbank Offered Rate (LIBOR) –банкаралық несие нарығындағы ең танымал, 20 жылдан бері әлемдік қаржы нарығындағы қысқа мерзімді пайыздық мөлшерлемеде бағдар ретінде ұстанатын лондондық ставка.
LIBOR-ды ірі халықаралық банктердің баға белгіленімі негізінде ICE Benchmark Administration компаниясы есептейді. Индикатор негізгі бес валюта үшін есептеледі және әр валюта бойынша 1 апта, 1 ай, 2 ай, 3 ай, жарты жыл және бір жыл – «овернайт» мерзіміне индикативті пайыздық мөлшерлеме саналады.
2008-2016 жылдары бірқатар банктер LIBOR-ды ессептеу үшін бір пайыздық мөлшерлемені ұсына отырып, нақты шарттарында өзгесін қолданып отырғаны белгілі болған. Осыған байланысты дамыған елдердің регуляторлары мен халықаралық ұйымдар LIBOR-дан бас тартып, балама индикаторларды қолдану туралы бастама көтерген. Бұл ретте Британ қаржылық қадағалау басқармасы (FCA) 2021 жылдан банкаралық LIBOR мөлшерлемесін жариялауды тоқтатуы мүмкін екенін аңғартты. Енді бүкіл банктер қазірден бастап оған балама болатын индикатор іздеуде.
Қазіргі кезде LIBOR-дың орнын басуы мүмкін тәуекелі төмен (risk-free rates, RFR) бірнеше балама, овернайт индекс бар. Secured Overnight Financing Rate (SOFR) – долларлық қарыздар, деривативтер және қарыздық міндеттемелер үшін, Sterling Overnight Index Average (SONIA) – фунт стерлинг келісімшарттары үшін, Euro Short-Term Rate (€STR) – еуродағы келісімшарттар үшін және т.б. қолданылады.
Жаңа индикаторлардың тәуекелі төмен саналады, өйткені, біріншіден, бір күндік келісім бойынша есептеледі, несие тәуекелі үшін үстемақы есептелмейтіндіктен пайыздық мөлшерлеменің жалпы динамикасын біршама нақты көрсетеді. Одан бөлек RFR толығымен белгілі бір мерзімде жасалған келісімдер туралы ақпаратқа негізделген, ал овернайт сегменті қаржы нарығының ең өтімді және тұрақты сегменті саналады. Мәселен долларлық SOFR күнделікті өтімділігі 800 млрд доллардан асатын нарыққа негізделген.
Ресейдің орталық банкі өткен аптада LIBOR-ды алмастыра алатын жеті шетелдік пайыздық индикатор тізімін жариялады. Тізімде көрсетілген индикаторлар Халықаралық бағалы қағаздар жөніндегі комиссия ұйымының (IOSCO) қаржы индикаторларына қажетті қағидаттарға сәйкес келеді.
Ұлттық банк kursiv.kz-ке берген жауабында реттеуші LIBOR ставкасын Effective Federal Funds Rate (EFFR) ставкасына ауыстырғанын хабарлады.
EFFR– бұл АҚШ Федералды резерв жүйесіндегі банктердің артық резерві есебінен туындайтын банкаралық несиенің орташа өлшемді мөлшерлемесі.
Осы ретте регулятор АҚШ ФРЖ-сы құрған комитет LIBOR-ға балама ретінде SOFR-ты үсынып отырғанын еске салып өтті.
«Дегенмен, EFFR есебі нарықтық келісімдердің көп бөлігін қамтиды, оған қоса біршама репрезентативті және SOFR мөлшерлемесімен салыстырғанда аса құбылмалы емес»,– деп атап Ұлттық банктің баспасөз қызметі.
LIBOR-дың өзге баламаларын ұсыну мәселесі бойынша ҰБ Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне жүгінуге кеңес берді. Ал агенттік болса LIBOR-ға қатысты мәселелер ведомствоның құзыретіне кірмейді деп жауап беріп, бұл сұрақты Ұлттық банкке қоюды ұсынды.
Осы ретте KASE-нің баспасөз қызметі биржа Еуропалық қайта құру және даму банкі (ЕҚДБ), Ұлттық банк, Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығы және екінші деңгейлі банктермен бірлесе отырып, жергілікті қаржы нарығына қатысушылар үшін пайыздық мөлшерлеме бағдары ретінде қызмет етуге қабілетті бенчмарк құру жөнінде жұмыс істеп жатқанын хабарлады.
Мұндай бенчмарк қызметін қазір TONIA (tenge OverNight Index Average) индикаторы атқарып тұр, ол мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша автоматты РЕПО нарығында жасалған, бір күндік РЕПО мәмілелерінің орташа кірістілік ставкасын білдіреді.
«Кеңесу барысында TONIA-ның репрезентативтілігін арттыру үшін аталған индикатордың есебіне өзгеріс енгізу талқыланады. Жұмыс әлі біткен жоқ, жаңа индикатор биыл жыл соңына таман іске қосылады»,– деп атап өтті KASE баспасөз қызметі.
Халықаралық есеп айырысу банкінің дерегі бойынша, 2018 жылдың ортасында бүкіл әлемде LIBOR индикаторын пайдаланатын қаржы келісім-шарттарының көлемі шамамен $400 трлн құраған. Тәуелсіз сарапшы, «Синий Маркс» білім беру платформасының негізін қалаушы Эльдар Шамсутдинов Қазақстанда LIBOR-ге байланған келісім-шарттардың үлесі төмен, өйткені жергілікті қарыз алушылардың сыртқы қарызы аз деп пайымдайды.
«LIBOR бірнеше банк қатысатын клубтық мәмілелер кезінде ескерілетін еді. Ал Қазақстанда мұндай мәмілелер жоқ десек те болады. LIBOR-ды пайдалану мәмілені құрылымдауды қиындатын жіберетіндіктен, оны елдің бәрі қолданыла алмаған соң, бекітілген мөлшерлемені пайдалануды жөн көреді»,– дед ол.
Еліміздегі ең ірі банктердің бірі – Халық банк өз келісім-шарттарын бір сараптап қойғанын мәлімдеді.
«Банк активтері бойынша да, міндеттемелері бойынша да пайыздық мөлшерлемесі құбылмалы келісім-шарттардың саны аз», – деді қаржы ұйымының баспасөз қызметі.
Банк бұндай келісім-шарттардің саны жайлы нақты мәлімет бермеді. Банктің 2019 жылғы шоғырландырылған қаржы есебінің деректері бойынша, өткен жылдың аяғында банктің қаржы институттары алдындағы міндеттемелерінің 86%-ы қазақстандық банктерден алынған қарыз (репо келісімдері бойынша қарызды қоса алғанда) бен экономиканың жекелеген секторларын мемлекеттік қолдау бағдарламалары шеңберінде мемлекеттік даму институттарынан тартылған қарыздан тұрды.
«Бұл жағдайды бүкі әлем басынан өткереді, елдің бәрі соған дайындалып жатыр. Тіпті келісімдерді қайда жасау қажет болса да, ол дер уақытында, еш ауыртпалықсыз өтеді», – делінген Халық банктің ресми жауабында.
Банк келісім-шарттарды қайта жасау 2021 жылы басталуы мүмкін деп пайымдайды.
Осы ретте Эльдар Шамсутдинов даму банктері индикаторлардың жаһандық реформасы нәтижесінде несие беру шарттарын қайта қарауы мүмкін санайды.
«Олар валютаның эмитент-елдегі индикаторын пайдалананатын шығар. Яғни, егер несие АҚШ-тан алынаты болса, онда SOFR қолданылады», – деді ол.
2019 жылдың қазан айында ЕҚДБ Ұлттық банкпен бірлесе отырып, LIBOR-дан кейінгі кезең туралы семинар өткізген. Осы іс-шараның регулятордың сайтында жарияланған хаттамасында ЕҚДБ банктерге LIBOR ставкасын неғұрлым транспарентті, репрезентативті және қатаң бақыланатын бағдармен ауыстыруды ұсынған.
LIBOR ставкасын ЕҚДБ және Еуразиялық Даму Банкі (ЕАДБ) және Азия Даму Банкі (АДБ) қарыз беру кезінде пайдаланады. Материал жарыққа шыққанға дейін бірде-бір даму институтты «Курсивтің» сауалына жауап берген жоқ.
